W wychowaniu chodzi właśnie o to,
ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem – o to,
ażeby bardziej był,
a nie tylko więcej miał; aby więc poprzez wszystko co ma,
co posiada, umiał bardziej i pełniej być człowiekiem, to znaczy,
ażeby również umiał bardziej być nie tylko z drugimi, ale i dla drugich.
Jan Paweł II

Życie we współczesnym świecie wymaga od człowieka wszechstronnego rozwoju, zarówno intelektualnego, jak i społecznego, duchowego, a także emocjonalnego. Warto jednak zwrócić uwagę, iż obecnie bardziej liczy się to ile człowiek ma, a nie to jaki jest (Fromm, 1995). Według takich kategorii wychowywane jest współczesne dziecko, dziecko XXI wieku. Rozwój emocjonalny współczesnego człowieka odgrywa rolę drugoplanową, w jego życiu codziennym. Z kolei samoświadomość każdego człowieka, czyli umiejętność kontrolowania własnych emocji, zapału i wytrwałości w dążeniu do celu, a także zdolność do empatii i umiejętności zachowań społecznych jest podstawą do prawidłowego funkcjonowania każdej ludzkiej jednostki. Zadziwiająco aktualny komentarz na ten temat wypowiedział, już wiele lat temu, Blaise Pascal, twierdząc, iż ludzi nie uczy się być ludźmi, tylko wszystkiego innego, a dla nich wszystko inne nie jest tak ważne jak to, by byli ludźmi.

Od człowieka nieustannie egzekwuje się, aby umiejętnie wykazywał się nabytą, często w sposób czysto teoretyczny, wiedzą. Jednak dzieci i młodzież nie uczą się we współczesnych szkołach praktycznego wykorzystywania informacji, przekazanej przez pedagoga i dlatego w późniejszym etapie swojego życia trudno jest im przełożyć teorię na praktykę. Co więcej w każdej pracy zawodowej ważna jest nie tylko umiejętność posługiwania się różnymi urządzeniami, ale sztuka komunikowania się, pracy w zespole. Współczesny świat oczekuje od człowieka, aby był samodzielny, umiał podejmować decyzje, kreatywnie myślał, jednocześnie współpracował z grupą, był przygotowany do tworzenia idei, projektów, produktów, które są efektem współpracy grupowej. Arteterapia bardzo trafnie odpowiada na potrzeby współczesnego świata. Jest taką metodą pracy, która jednocześnie pozwala rozwijać wiele aspektów: oryginalność, kreatywność, zdolność do współpracy, nie zapominając przy tym o rozwijaniu kompetencji społecznych jak i emocjonalnych.

Jak więc  nauczać i wychowywać dzieci oraz młodzież XXI wieku? Jakie stosować metody, aby współczesna młodzież nie miała czasu na  nudę?

Dziś potrzebna jest taka metoda, która oprócz realizacji celów szkoleniowych, da satysfakcję, możliwość poszukiwania własnych dróg rozwoju. Rozwój dziecka, zarówno intelektualny jak i osobowościowy, oraz odpowiednie jego wychowanie stanowią podstawę do prawidłowego funkcjonowania człowieka w społeczeństwie. Rozwój ten szczególnego znaczenia nabiera w miejscu, w którym dzieci i młodzież się wychowują tj. dom, szkoła, najbliższe środowisko.

Nasze życie przepełnione jest emocjami, a tym co pozwala uporządkować emocje i zrelacjonować przeżycia jest sztuka. Swobodna i nieskrępowana ekspresja to wrodzona potrzeba wyrażania siebie i swych przeżyć. Ekspresja twórcza pozwala nie tylko na ujawnienie i uzewnętrznienie prawdziwych emocji i uczuć, ale prowadzi do wyzwolenia napięć psychicznych. Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej i niepodzielnej osobowości człowieka. Owa, jak najpełniejsza, integracja osobowości jest najważniejszym celem arteterapii. W tym rodzaju terapii najwyższą wartość psychoterapeutyczną ma proces twórczy, prowadzący do korzystnych zmian w zachowaniu i postawie uczestnika wobec siebie i innych.

Pojęcie arteterapii

Arteterapia jako szczególny rodzaj postepowania korekcyjno – terapeutycznego, który powstał z połączenia dwóch dyscyplin: sztuki i psychiatrii, jest w Polsce dobrze znana dzięki licznym publikacjom i jeszcze liczniejszym kursom pod taką nazwą.

Historia arteterapii sięga ponad stu lat. Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod koniec XIX wieku opublikowali swoje prace na temat znaczenia diagnostycznego dzieł plastycznych osób chorych psychicznie.
Pierwsze przejawy stosowania tego, co obecnie nazywa się arteterapią pojawiły się w Stanach Zjednoczonych już w latach 30. ubiegłego wieku, a pierwsze stowarzyszenie zawodowych arteterapeutów powstało tam w latach 60.
Słowo „arteterapia” złożone jest z dwóch członów: słowa „arte” i słowa „terapia”. „Arte”, z łac. „ars, artis”, oznacza sztukę. Pojęcie arteterapia oznacza więc terapię poprzez sztukę w samym źródłosłowie. Sam termin Arteterapia (Art Therapy) oficjalnie użyty został po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii w roku 1942. Jego autor, Adrian Hill, z zawodu nauczyciel sztuki, był też pierwszym zatrudnionym w szpitalu arteterapeutą. Wynikało to stąd, że w latach 40. i bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej była bardzo potrzebna i dynamicznie się rozwijała rehabilitacja medyczna. Wielu artystów zgłaszało się do szpitali i sanatoriów, głównie psychiatrycznych i przeciwgruźliczych, by swoimi umiejętnościami służyć pomocą lekarzom w rehabilitowaniu pacjentów. Nazywano ich przeważnie konsultantami (consultans). Arteterapia to wykorzystanie twórczości w celach leczniczych.
W ostatnich latach ponownie wzrosło zainteresowanie metodami terapeutycznymi, obejmującymi szeroko rozumianą sztukę, które kryją się pod nazwą „arteterapia”.
W świetle współcześnie przyjętych definicji arteterapia to:
– terapia przy udziale sztuk plastycznych i technik związanych z plastyką ,
– terapia z wykorzystaniem muzyki, tańca, poezji, dramatu – teatru, zabawy, fotografii a także hodowli roślin, kontaktu z lasem, morzem itp.
W Polsce terminem tym określamy zarówno muzykoterapię, biblioterapię, choreoterapię jak i estezjoterapię (wykorzystującą malarstwo, rzeźbę, teatr i film), natomiast w piśmiennictwie światowym, przynajmniej anglojęzycznym, termin ten oznacza wyłącznie zastosowanie sztuk plastycznych (malarstwo, rzeźba, rysunek) w terapii chorych psychicznie. W literaturze można spotkać takie określenia arteterapii jak: „arterapia”, „artterapia”, „artoterapia”, „terapia rysunkiem”, „plastykoterapia”, „terapia przez plastykę”, „terapia malarska”, „terapia przez twórczość”, „wychowanie estetyczne”.

Podstawowe zadania arteterapii: spełnia ogromną rolę kompensacyjną, wyzwala z pacjentów siłę i energię, które pomagają im we własnym rozwoju; wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne, pozwala zaakceptować siebie i innych. Przede wszystkim wzbogaca życie człowieka niepełnosprawnego, nadaje mu sens. Uczestnictwo w twórczym działaniu, jakim jest arteterapia, nadaje sens życiu ludzi niepełnosprawnych, twórczy kontakt ze sztukę jest bardzo ważnym ogniwem w procesie rehabilitacji, stanowi źródło wiedzy o życiu i psychice chorego, niesie ze sobą radość tworzenia, wyzwala ze smutnego świata izolacji. Wspólna dyskusja nad dziełem sprzyja tworzeniu się klimatu przyjaźni i szczerości. Czasem dzieło jest jedynym środkiem komunikacji między terapeutą a chorym.

Formy w arteterapii:
Muzykoterapia – to jeden z elementów kompleksowego oddziaływania terapeutycznego. Muzyka jest nosicielem treści emocjonalnych, może działać kojąco, przeciw lękowo lub pobudzać i aktywizować. (Tu ważna będzie Choreoterapia ? różne pozy i ruchy ciała pozwalają pobudzić i uwolnić uczucia; zmniejszają niepokój i wprowadzają w przeżywanie stanu zadowolenia.)
Biblioterapia – kontakt z literaturą piękną i poezją, wprowadzając dziecko w świat fikcji, staje się substytutem wyzwolenia od choroby czy niepełnosprawności.
Ekspresja plastyczna – jest formą likwidacji napięć i negatywnych emocji. W czasie tworzenia dzieła plastycznego następuje ekspresja własnej osobowości poprzez dokonywanie zabiegu przekształcania rzeczywistości zewnętrznej i własnego „ja”.
Chromoterapia – kolor jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych dla nas źródeł energii. I tak barwy ciepłe stosujemy do pobudzenia aktywności, natomiast barwy zimne do wywołania efektu uspokajającego.
Aromaterapia – przyjemny zapach pomaga odprężyć się i wpływa zarówno na naszą kondycję fizyczną, jak i psychiczną. Dla przykładu: olejek lawendowy uspakaja, a olejek cytrynowy pobudza. Odpowiednio zastosowane mogą być doskonałym uzupełnieniem procesu arteterapii.
Dramatoterapia – definiowana jest jako postępowanie terapeutyczne, rehabilitacyjne
i lecznicze, wykorzystujące różne formy psychoterapii grupowej w połączeniu z formami artystycznej wypowiedzi teatralnej.
Filmoterapia _ opowieść filmowa dostarcza wzorców postaw i zachowań, skłania do zastanowienia, pozwala inaczej spojrzeć na problem, czasami potwierdza nasze doświadczenia i wnioski, innym razem prowokuje do nowego spojrzenia.

Bibliografia.

1. Ferrero B., (1996), Historie piękne., Wyd. Salezjańskie, Warszawa.
2. Fromm E., (1995), Mieć czy być., Wyd. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań.
3. Goleman D., (1997), Inteligencja emocjonalna., Wyd. Media Rodzinna, Poznań.
4. Karolak W., Handford O., (2008),  Zabawa (z) przedmiotami w twórczym rozwoju i   arteterapii., Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno ? Ekonomicznej w Łodzi, Łódź.
5. Karolak W., Kaczorowska B. (red.), (2011), Arteterapia. Od rozważań nad teorią do zastosowań praktycznych., Wyd. Akademii Humanistyczno ? Ekonomicznej w Łodzi, Łódź.
6. Knapik M., Sacher W.A. (red), (2004), Sztuka w edukacji i terapii., Oficyna wydawnicza ?Impuls?, Kraków.
7. Molicka M., (2002), Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii., Wyd. Media Rodzina, Poznań.
8. Szulc W., (2011), Arteterapia: narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki., Wyd. Difin, Warszawa.

Opracowanie: mgr Małgorzata Tlałka